Τετάρτη 25 Δεκεμβρίου 2013

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου: Οι σκιώδεις σκύλοι

Οι σκιώδεις σκύλοι

Ενα αυτοβιογραφικό βιβλίο με ήρωες «τους καλύτερους φίλους του ανθρώπου», που δεν είναι όμως καθόλου κυνοφιλικό
Οι σκιώδεις σκύλοι
Ο σκύλος περιμένει να ακούσει τη φωνή του κυρίου του (His Master’s Voice)
 
 
 
 
 
Κώστας Μαυρουδής
Η αθανασία των σκύλων
Εκδόσεις Πόλις, 2013,
σελ. 213, τιμή 14 ευρώ

Οι σκύλοι δεν ξέρουν ότι θα πεθάνουν και η απουσία ακριβώς αυτής της επίγνωσης αποτελεί το κλειδί για την είσοδό τους στο βασίλειο της αθανασίας. Το μοτίβο αυτό επανέρχεται ποικιλοτρόπως, άλλοτε ρητά και άλλοτε συγκαλυμμένα, στο καινούργιο βιβλίο του Κώστα Μαυρουδή που αποτελείται από 69 πολύ σύντομα (τρισέλιδα ή τετρασέλιδα) κείμενα στα οποία οι σκύλοι έχουν την τιμητική τους.

Σκύλοι όπως τους έχουμε ακούσει ή διαβάσει σε μύθους και παραμύθια, σκύλοι που παρά την ανωνυμία τους κατέκτησαν μια περίοπτη θέση στη λογοτεχνία (ας θυμηθούμε τον Τσέχοφ), σκύλοι που πρωταγωνίστησαν σε πίνακες, αφήνοντας για πάντα αποτυπωμένη τη στάση τους στο βλέμμα του θεατή, σκύλοι που απαθανατίστηκαν σε πολιτικές φωτογραφίες (ένα παράξενο φόντο σε μια γρήγορα λησμονημένη δημόσια σκηνή), σκύλοι που έγιναν σήμα φωνογραφικών εταιρειών (ποιος να ξεχάσει τη His Master's Voice;), αλλά και σκύλοι που έδωσαν τη μορφή τους σε γλυπτά τα οποία για να δούμε αρκεί η τυχαία περιήγηση σ' ένα αστικό πάρκο.   

Παρά την πληθώρα των σκύλων που μπαινοβγαίνουν στις σελίδες του, το βιβλίο του Μαυρουδή δεν είναι κυνοφιλικό. Οι πρωτοπρόσωποι αφηγητές, που αλλάζουν από κείμενο σε κείμενο κρατώντας ως κοινό χαρακτηριστικό τους το αισθητικό φίλτρο διαμέσου του οποίου αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα, δεν διακατέχονται παρά σπανίως από το αίσθημα της ζωοφιλίας.

Ο Μαυρουδής δεν θα ακολουθήσει τον δρόμο του Τόμας Μαν ο οποίος θα εξυμνήσει τα προσόντα του σκύλου του καθώς κυνηγάει μέσα σε μια φύση που σφύζει από ζωή, αλλά δεν θα συμμεριστεί και τον σκοτεινό, βαριά απειλητικό κόσμο του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ ο οποίος θα μεταμορφώσει τον δικό του σκύλο σε σύμβολο του Κακού.

Τι ακριβώς όμως είναι με βάση αυτά τα δεδομένα οι σκύλοι του Μαυρουδή; Μήπως κάποια απλώς ανθρωπομορφικά σκίτσα στα κάδρα τα οποία φτιάχνει το μάτι όταν φωτογραφίζει τον καθημερινό περίγυρο, αξιοποιώντας συνειρμικά διάφορες εικόνες που έχουν αποθηκευτεί στη μνήμη μας; Οχι, ο Μαυρουδής δεν είναι ούτε ανθρωπομορφικός, αφού η συμπεριφορά των σκύλων διατηρεί κάτι το σταθερά αδιάγνωστο στις αφηγήσεις του ακόμα κι όταν τα αισθήματα για την παρουσία τους στο παρόν ή στο παρελθόν του παρατηρητή δεν διστάζουν να εκδηλωθούν. Εχουν ωστόσο οπωσδήποτε σχέση οι σκύλοι του Μαυρουδή με το παρελθόν και τη μνήμη: κλεισμένοι σε ένα κρυφό δωμάτιο των μνημονικών μας εντυπώσεων, μπορεί να σπεύσουν να απασφαλίσουν την πόρτα και να βγουν θριαμβευτικά από την κρυψώνα τους με την οποιαδήποτε ανύποπτη αφορμή. Και στο σημείο αυτό ο Μαυρουδής θα βρει την ευκαιρία να επανέλθει στα ζητήματα που απασχολούν εδώ και πολλά χρόνια την πρόζα του: στα εξωτερικά ερεθίσματα τα οποία ενεργοποιούν την εσωτερική διαδικασία της μνήμης, στους τρόπους με τους οποίους φωτίζονται και ξαναφωτίζονται τα μνημονικά αντικείμενα, συνιστώντας συχνά μικρές σπουδές θανάτου, όπως και στο ρευστό του χρόνου, που παρά το μονίμως διαφεύγον σχήμα του δεν αποκλείεται σε δεδομένη στιγμή να αποκτήσει μιαν έστω ελλειπτική κυκλικότητα.

Ολα όσα συζητάμε είναι πιθανόν να ισχύουν αλλά υπάρχει μία διαφορά: το ότι οι σκύλοι είναι τις περισσότερες φορές σκιώδεις στο βιβλίο του Μαυρουδή. Αλλοτε κάνουν ένα απλό πέρασμα από τα τεκταινόμενα, άλλοτε καταλαμβάνουν μια περιθωριακή θέση στην κεντρική σκηνή και άλλοτε ξεπροβάλλουν μόνο στιγμιαία στη δράση. Πώς υπό αυτές τις προϋποθέσεις, μένοντας μια παραμερισμένη λεπτομέρεια, θα κατορθώνουν να αναλάβουν ρόλο πολιορκητή της μνήμης και να εκπορθήσουν το κάστρο της;

Ο συγγραφέας θα ενεργήσει εν προκειμένω όπως ενεργεί ο ήρωας στο «Blow up» του Αντονιόνι: τοποθετώντας την παραμερισμένη λεπτομέρεια σε μιαν αδιόρατη αλλά απολύτως κρίσιμη καμπύλη της αφήγησης, θα μας υποχρεώσει να αρχίσουμε να τη μεγεθύνουμε ώσπου να καταλάβουμε το πραγματικό της βάρος.

Με αυτό το βάρος θα ανοίξουν οι δίοδοι της μνήμης και του χρόνου, το μοναδικό μέσον για να κερδίσουν οι άνθρωποι ακόμα και κουτσουρεμένη την αθανασία που έχουν κερδίσει εξ ολοκλήρου οι σκύλοι διά της αγνοίας τους. Και έτσι θα αρχίσουν να ανεβαίνουν όλα στην επιφάνεια: οι μαγικοί τόποι των παιδικών χρόνων, οι πρώτες εμπειρίες της ενηλικίωσης, τα πρόσωπα  που έλαμψαν σε μια καμπή του βίου τους για να τα σβήσει αργότερα από τον χάρτη η φορά των πραγμάτων, τα ίχνη που θα αφήσουν οι παλαιότεροι πάνω στα αντικείμενα της καθημερινής τους χρήσης, οι μυθιστορηματικοί ήρωες του 19ου αιώνα που θα αναβιώσουν σε νέα συμφραζόμενα, η καθαρεύουσα των εφημερίδων της δεκαετίας του 1950 που θα ηχήσει παράξενα στο ακουστικό περιβάλλον της σημερινής τους ανάγνωσης, αλλά και οι μεγάλες πόλεις ή τα τοπία της Ευρώπης που θα φορτίσουν έναν άλλο χρόνο: τον χρόνο του ταξιδιού και της περιπλάνησης σε πολιτισμούς με πολλαπλά ιστορικά στρώματα.


Η ευφυΐα του ασκημένου τεχνίτη
Με πλήθος λογοτεχνικές, κινηματογραφικές και εικαστικές αναφορές που θα πλέξουν ένα πυκνό δίχτυ διασταυρώσεων και με μια γραφή η οποία κινείται ανάμεσα στο δοκίμιο, την ποίηση και την αφαιρετική εξιστόρηση, ο Μαυρουδής θα πετύχει με το βιβλίο του το δυσκολότερο: να προικίσει τον αναστοχασμό του με υποβλητικό βάθος χωρίς να παραπλανηθεί από τις σειρήνες του ποιητικισμού, αλλά και να προσδώσει στον λόγο του μια περιεκτικότητα που δεν συναντάμε εύκολα σε ιμπρεσιονιστικά κείμενα όπως τα δικά του. Και αν ο ιμπρεσιονισμός μοιάζει στις ημέρες μας ένα εκ των προτέρων τελειωμένο παιχνίδι, δεν συμβαίνει το ίδιο με την Αθανασία των σκύλων, που προδίδει αμέσως τη μαστοριά, την ευαισθησία αλλά και την ευφυΐα του ασκημένου τεχνίτη.    

Δεν υπάρχουν σχόλια: